Op 11 december 2021 reed de laatste Nederlandse Spoorwegen van het oorspronkelijke SGM-type, de wiebeltreintje, zijn laatste rit. Niet als gewone trein, maar als levend historisch monument — met een laatste rit van Zwolle naar Utrecht, waar het treinstel, nummer 2115, werd overgedragen aan Het Spoorwegmuseum. Het was het einde van bijna 46 jaar dienst. Een tijdperk dat begon in de jaren zeventig, toen Nederland nog geen airco in de trein had, maar wel een hart voor de treinreiziger.
Een trein die meegroeide met Nederland
De SGM, officieel Mat '64, maar bij de reizigers bekend als de wiebeltreintje, was geen luxe trein. Geen airco. Geen USB-poorten. Geen digitale informatieborden. Maar wel betrouwbaar. De dieseltrams, gebouwd tussen 1974 en 1983 door Werkspoor in Utrecht, vervingen de oude, verouderde locomotief-treinstellen. Ze waren ontworpen voor de stadsregio’s — de verbindingen tussen Utrecht en Amersfoort, Groningen en Leeuwarden, Den Haag en Leiden. Met een topsnelheid van 120 km/u en een karakteristieke wankelende beweging (veroorzaakt door de lichte constructie en de oude schokdempers), werden ze een onderdeel van het dagelijks leven. De wobbeling? Dat was geen defect. Dat was hun identiteit. En reizigers hielden ervan — of hielden er ten minste van de herinnering aan.
Het einde van een lange afloop
De afbouw begon pas in 2015. Toen begon NS met de introductie van de Sprinter Lighttrain (SLT) en later de Sprinter New Generation (SNG). Die hadden airco, rolstoeltoegankelijkheid, LED-verlichting en een stuk minder onderhoud. Het was een noodzaak: de SGM’s waren oud, de onderdelen moeilijk te vinden, en de energieverbruik was niet langer concurrerend. Tussen 2015 en 2021 investeerde NS €1,2 miljard in nieuwe treinen. Van de oorspronkelijke 289 SGM-treinstellen zijn er inmiddels allemaal verdwenen: sommige gesloopt, sommige naar Polen of Litouwen verkocht, en slechts een handvol bewaard — waaronder 2115.
De laatste rit: 3,2 miljoen kilometer en een leven vol herinneringen
Unit 2115, gebouwd in 1977, had in zijn leven meer dan 3,2 miljoen kilometer afgelegd. Dat is ongeveer 80 keer rond de aarde. Het was een van de laatste die nog op de noordelijke lijnen reden — vooral op de trajecten Zwolle-Leeuwarden en Zwolle-Terschelling. Op 11 december 2021, bijna precies 101 jaar na de nationalisatie van de Nederlandse spoorwegen op 11 december 1920, reed het treinstel voor de laatste keer als onderdeel van het reguliere dienstregeling. Er stond geen groot publiek op het perron. Maar er stonden wel veteranen. Treinbestuurders die er in de jaren tachtig mee begonnen hadden. Onderhoudsmedewerkers die de motor’s met de hand hadden gerepareerd. Een paar oud-reizigers, met een camera in de hand. Ze hadden er een hekel aan, maar ook een hekel aan het verliezen.
Waarom dit belangrijk is — en niet alleen voor treinliefhebbers
De SGM was meer dan een trein. Het was het eerste standaardmodel dat Nederland na de nationalisatie van de spoorwegen in 1920 introduceerde. Het symboliseerde de modernisering van het openbaar vervoer, de toegang tot de stad voor mensen uit de provincies, de opkomst van de pendelaar. De wiebeltreintje was de trein waarop je je eerste dag op school reed. Waarop je naar je eerste baan reed. Waarop je met je partner naar het strand reed — met de rietjes in de zon, de lucht door het raam, en het geluid van de motoren als een zacht gezoem.
Het vervangen van de SGM was geen keuze. Het was een verplichting. Maar het verlies voelt als een verlies van een oude vriend. De nieuwe treinen zijn sneller, schooner, efficiënter. Maar ze hebben geen karakter. Ze hebben geen wobbel. Ze hebben geen gevoel.
Het museum: een erfgoed dat niet mag verdwijnen
Het Spoorwegmuseum in Utrecht heeft de laatste SGM niet alleen opgepakt — hij is nu het centrale stuk in een nieuwe tentoonstelling over de evolutie van het Nederlandse treinreizen. Het treinstel staat opgesloten in een speciale ruimte, met originele stoelen, het oude blauw-witte interieur, en zelfs de typische geur van oude stof en diesel. Bezoekers kunnen erin zitten. En als ze het doen, horen ze nog steeds de zachte rammel — een geluid dat geen app kan imiteren.
Wat komt er nu?
De Sprinter New Generation is nu de standaard. 140 nieuwe treinen, gebouwd door Siemens en Alstom, rijden sinds 2018. Ze zijn 25% energiezuiniger, hebben wifi, dynamische informatie, en een open instap. Maar ze zijn ook standaard. Geen enkele trein meer wobbelt. Geen enkele reiziger meer zegt: “Dat is de wiebeltreintje.”
NS zegt dat de modernisering een succes is. En dat is het ook. Maar in de herinnering van duizenden Nederlanders blijft de wiebeltreintje levend. Niet omdat hij beter was. Maar omdat hij echt was.
Frequently Asked Questions
Waarom werd de SGM de ‘wiebeltreintje’ genoemd?
De SGM-treinen hadden een lichte, ondertussen verouderde constructie met oude schokdempers, wat resulteerde in een karakteristieke wankelende beweging bij hogere snelheden. Reizigers noemden dit de ‘wiebel’, en de naam bleef hangen. Het was geen defect, maar een natuurlijk gevolg van het ontwerp — en uiteindelijk een symbool van de tijd.
Waarom werd de SGM niet gewoon vernieuwd in plaats van vervangen?
Ondanks herhaalde onderhoudsbeurten waren de onderdelen niet meer leverbaar, en de energie-efficiëntie en veiligheidsnormen voldeden niet meer aan de moderne eisen. Een volledige modernisering zou bijna even duur zijn geweest als een nieuwe aankoop — en zou niet de gewenste verbetering hebben gebracht in comfort en betrouwbaarheid.
Hoeveel SGM-treinstellen zijn er nog in gebruik?
Geen enkel SGM-treinstel rijdt meer in reguliere dienst. Alle 289 eenheden zijn sinds december 2021 buiten gebruik. Enkele staan in musea, en een paar zijn verkocht aan buitenlandse spoorwegmaatschappijen, maar geen enkele is meer onderdeel van het Nederlandse NS-netwerk.
Waarom is het belangrijk dat dit treinstel in het museum terechtkwam?
De SGM was de eerste standaardtrein na de nationalisatie van de spoorwegen in 1920. Hij symboliseert de opkomst van het moderne Nederlandse openbaar vervoer. Zonder hem hadden we geen SLT of SNG gehad. Het museum bewaart niet alleen een trein — het bewaart een stuk van de Nederlandse identiteit.
Wat is de rol van Het Spoorwegmuseum in deze overgang?
Het Spoorwegmuseum is de officiële bewaarder van Nederlandse spoorweggeschiedenis. Door unit 2115 te verzamelen, zorgt het museum dat toekomstige generaties kunnen ervaren hoe reizen ooit was — zonder wifi, met open ramen, en met een trein die je voelde, niet alleen zag.
Hebben reizigers nog herinneringen aan de wiebeltreintje?
Ja. Op sociale media en in archieven van NOS en AD zijn honderden verhalen te vinden: van kinderen die op de rug van hun ouders zaten tijdens de wiebel, tot reizigers die zeggen dat ze hun eerste date hadden in een SGM. De trein was niet perfect — maar hij was er. En dat maakt hem onvergetelijk.
